Een goede elektrische installatie is niet compleet zonder veilige aarding. In dit artikel lees je wat een aardpen is, waarom deze belangrijk is en hoe het werkt. Ook lees je hoe een aardpen geplaatst wordt en waar je op moet letten als je er één hebt.

Wat is een aardpen?

Een aardpen is een lange metalen staaf die diep in de grond wordt geslagen, en maakt deel uit van het aardingssysteem van een woning of gebouw. Meestal is deze pen gemaakt van koper of staal. De aardpen is onderdeel van de elektrische installatie van een huis of gebouw. Het doel van de aardpen is om elektrische stroom die per ongeluk vrijkomt, veilig naar de grond te leiden.

Je kunt het vergelijken met een afvoer voor water. Als er ergens water lekt, wil je dat het netjes wegstroomt. Zo werkt het ook met stroom: als er iets fout gaat, zorgt de aardpen ervoor dat de stroom de veilige kant op gaat — naar de aarde, en niet naar mensen of apparaten.

De functie van een aardpen

Als er een probleem is met een elektrisch apparaat of de bedrading, kan er stroom op plekken komen waar het niet hoort. Dat kan gevaarlijk zijn. Dankzij de aardpen kan die stroom via een veilige route verdwijnen. De aardpen voorkomt zo dat mensen een schok krijgen en beschermt ook elektrische apparaten tegen schade.

Bovendien werkt de aardpen samen met de aardlekschakelaar. Deze schakelaar zorgt ervoor dat de stroom meteen wordt uitgeschakeld als er iets misgaat. Maar dat lukt alleen goed als er een goede verbinding is met de aarde, en daar is de aardpen voor nodig. Zonder aardpen zou het systeem niet goed kunnen reageren op storingen, met alle risico’s van dien.

Vergelijking met andere aardingssystemen

Er zijn verschillende manieren om een elektrische installatie te aarden. De aardpen is er daar één van. Andere systemen zijn bijvoorbeeld aarding via een aardleiding van de netbeheerder of via een aardmat onder de fundering van het gebouw. Een aardpen wordt vaak gebruikt bij woningen of kleine installaties, omdat het relatief eenvoudig te plaatsen is. Grote gebouwen gebruiken soms andere methodes. De werking is in principe hetzelfde: stroom veilig afvoeren naar de aarde om gevaar te voorkomen.

Waarom is een aardpen belangrijk?

Bescherming van mensen

Een van de belangrijkste redenen voor een aardpen is het beschermen van mensen. Als een apparaat stukgaat of er ergens een stroomlek is, kan er elektriciteit op metalen onderdelen komen. Als je die aanraakt, kun je een schok krijgen. Dankzij de aardpen gaat de stroom niet door jou, maar direct de grond in. Zo blijft iedereen veilig.

Werking met aardlekschakelaar

De aardpen zorgt ervoor dat de aardlekschakelaar goed werkt. Deze schakelaar meet of er stroom 'weglekt' uit de installatie. Als dat gebeurt, schakelt hij de stroom direct uit. Maar dit werkt alleen als de stroom ook echt weg kan. Zonder aardpen kan de aardlekschakelaar niet goed reageren, waardoor gevaarlijke situaties kunnen ontstaan.

Veiligheid van apparaten

Naast het beschermen van mensen zorgt de aardpen ook voor het veilig houden van elektrische apparaten. Bij stroomstoringen of bliksemontladingen kan er extra spanning op de installatie komen. Een goede aarding voert deze spanning af en voorkomt dat apparaten beschadigd raken of kapot gaan.

Een aardpen is niet in elke situatie verplicht, maar in veel gevallen wel. Bijvoorbeeld als er geen aarding aanwezig is via de aansluiting van de netbeheerder. Ook bij nieuwe elektrische installaties of bij bepaalde aanpassingen — zoals het installeren van een laadpaal of het vervangen van de meterkast — moet er een aardpen worden geplaatst.

In Nederland zijn er duidelijke veiligheidsregels voor elektrische installaties. Deze regels staan in de NEN 1010-norm. Daarin staat onder andere wanneer een aardpen nodig is en hoe die geplaatst moet worden.

Wanneer is een aardpen nodig?

Wettelijke verplichtingen

In Nederland zijn er regels voor hoe een elektrische installatie veilig moet worden aangelegd. Die staan in de NEN 1010-norm. Deze norm schrijft voor wanneer een aardpen verplicht is, bijvoorbeeld bij nieuwe installaties, renovaties of als de netbeheerder geen aarding levert. Zo zorgt de wet ervoor dat installaties veilig zijn voor iedereen.

Toepassingen in de praktijk

In de praktijk kom je de aardpen tegen bij allerlei klussen. Denk aan het plaatsen van een nieuwe groepenkast, het aanleggen van een kookgroep of het installeren van een laadpaal. Ook bij het vervangen van oude elektra of bij aanbouw van een extra verdieping is een aardpen vaak nodig.

De rol van de NEN 1010-norm

De NEN 1010 is een Nederlandse veiligheidsnorm voor het aanleggen van elektrische installaties. In deze norm staat precies beschreven hoe en wanneer een aardpen geplaatst moet worden, welke weerstand maximaal is toegestaan en welke materialen gebruikt mogen worden. Deze regels zorgen ervoor dat installaties in Nederland veilig en betrouwbaar zijn.

Hoe wordt een aardpen geplaatst?

Voorbereiding en locatie

Voordat een aardpen wordt geplaatst, moet er een goede plek worden gekozen. De ideale locatie is meestal in de buurt van de meterkast, zodat de aardingsdraad zo kort mogelijk kan zijn. Soms wordt de pen ook in de kruipruimte geplaatst. De plek moet bereikbaar zijn voor gereedschap en er mag geen leidingen of kabels in de grond zitten. Daarom wordt er vooraf soms een grondonderzoek gedaan of gebruik gemaakt van een leidingzoeker.

Slaan van de aardpen

Als de juiste plek is gekozen, wordt de aardpen met een hamermechanisme of boormachine recht de grond in geslagen. De pen moet diep genoeg komen, vaak wel tot 2 meter of meer, zodat hij goed contact maakt met de geleidendste laag in de bodem. Soms worden er meerdere pennen achter elkaar gebruikt als de bodem erg droog of slecht geleidbaar is. Bij het slaan wordt ook rekening gehouden met de veiligheid, zodat er geen schade aan leidingen of fundering ontstaat.

Meten van de aardingsweerstand

Na het plaatsen van de aardpen wordt gecontroleerd of hij goed werkt. Dit gebeurt door het meten van de aardingsweerstand met speciale meetapparatuur. Als de waarde te hoog is, moet er worden bijgestuurd, bijvoorbeeld door een extra pen te plaatsen of de bestaande dieper te slaan. Een goede meting is belangrijk, want alleen dan weet je zeker dat de aarding veilig en volgens de norm is.

Het plaatsen van een aardpen gebeurt op een nauwkeurige manier. Eerst wordt er een geschikte plek gekozen, meestal vlak bij de meterkast of in de kruipruimte. Daarna wordt de aardpen met speciaal gereedschap loodrecht in de grond geslagen. Hoe diep de pen gaat, hangt af van de soort grond en hoe goed die stroom geleidt.

Als de pen op de juiste diepte zit, wordt gecontroleerd of de elektrische weerstand tussen de pen en de aarde laag genoeg is. Deze meting is belangrijk, want alleen als de weerstand klein genoeg is, werkt de aardpen goed. Vervolgens wordt de aardpen met een dikke koperen draad verbonden aan de aardrail in de meterkast. 

Wat betekent aardingsweerstand?

Uitleg van weerstand

Aardingsweerstand is de mate waarin de grond de elektrische stroom tegenhoudt. Hoe lager die weerstand, hoe beter de stroom kan worden afgevoerd. Een aardpen met een hoge weerstand doet zijn werk niet goed, want dan blijft er stroom in de installatie hangen, wat gevaarlijk kan zijn. Een goede verbinding met de aarde is dus essentieel voor de veiligheid. 

Normwaarden

De NEN 1010-norm geeft aan dat de aardingsweerstand bij huishoudelijke installaties lager moet zijn dan 1667 ohm als er gebruik wordt gemaakt van een aardlekschakelaar van 30 mA. Dit zorgt ervoor dat bij een storing de aardlekschakelaar snel genoeg reageert en de stroom uitschakelt voordat er gevaar ontstaat. In veel situaties wordt gestreefd naar een nog lagere weerstand, bij voorkeur onder de 100 ohm.

Maatregelen bij hoge weerstand

Als bij de meting blijkt dat de weerstand te hoog is, zijn er verschillende oplossingen. Er kan een tweede aardpen worden geplaatst op enige afstand van de eerste, en beide worden dan verbonden met een koperen aarddraad. Ook kan de bestaande pen dieper worden geslagen of kan men kiezen voor een bredere pen. In extreme gevallen wordt er een aardmat of aardstrip gebruikt die horizontaal in de grond wordt gelegd.

Aardingsweerstand geeft aan hoe makkelijk stroom via de aardpen de grond in kan. Hoe lager die weerstand, hoe beter. In een gewone woning mag de aardingsweerstand meestal niet hoger zijn dan 1667 ohm. Dat getal lijkt misschien willekeurig, maar het is gebaseerd op hoeveel stroom er door een aardlekschakelaar mag lopen voordat die uitschakelt.

Als de weerstand te hoog is, moet er iets gebeuren om de verbinding met de aarde te verbeteren. Soms betekent dat dat de pen dieper moet, of dat er meerdere pennen nodig zijn die met elkaar verbonden worden. In andere gevallen wordt er gebruikgemaakt van een andere manier van aarden, zoals een aardmat of aardstrip.

Wat bepaalt of een aardpen goed werkt?

Grondsoort en vocht

De ene bodem is de andere niet. In kleigrond of veengrond is het makkelijker om een goede aardingsweerstand te halen dan in droge zandgrond. Vochtige grond geleidt stroom beter, dus in een natte bodem werkt een aardpen beter dan in droge omstandigheden. Als de grond erg droog is, moet de pen dieper of moet er met meerdere pennen gewerkt worden.

Lengte en diepte

Hoe langer en dieper de aardpen, hoe groter de kans dat hij goed contact maakt met een geleidende bodemlaag. Een standaard aardpen is meestal 1,5 tot 2 meter lang, maar als de bodem slecht geleidt kan het nodig zijn om langere pennen te gebruiken of meerdere pennen te koppelen. Dit zorgt ervoor dat de weerstand laag genoeg wordt.

Aansluiting en materialen

De aardpen moet met een stevige koperen draad worden verbonden aan de aardrail in de meterkast. Deze draad moet goed vastzitten en mag niet los kunnen raken. Ook moet hij beschermd zijn tegen roest of beschadiging. Het gebruik van goedgekeurde materialen en aansluitingen volgens de norm is essentieel om storingen en gevaar te voorkomen.

De werking van een aardpen is afhankelijk van meerdere factoren. De soort grond is belangrijk: natte of kleiachtige grond geleidt stroom beter dan droge zandgrond. Ook de diepte van de pen speelt een rol: hoe dieper de pen komt, hoe groter de kans dat hij een goed geleidende laag bereikt.

Verder is het van belang dat de verbinding tussen de aardpen en de elektrische installatie goed is aangelegd. De kabel moet stevig vastzitten en mag niet roesten of beschadigd zijn. Alleen dan blijft de aarding betrouwbaar werken.

Moet je een aardpen onderhouden?

Duurzaamheid

Een aardpen gaat meestal tientallen jaren mee. Omdat hij onder de grond zit, wordt hij weinig blootgesteld aan slijtage of beschadiging. Toch kunnen er omstandigheden zijn waardoor hij na verloop van tijd minder goed werkt, bijvoorbeeld door corrosie (roest) in bepaalde bodemsoorten. Daarom is het goed om na vele jaren of bij een verbouwing de pen opnieuw te laten controleren.

Meting en controle

De enige manier om zeker te weten dat een aardpen goed werkt, is door de weerstand te meten. Dit gebeurt met een aardingsweerstandmeter. Bij voorkeur wordt deze meting uitgevoerd door een installateur die verstand heeft van aardingssystemen. Regelmatige controle zorgt ervoor dat de veiligheid in huis gewaarborgd blijft.

Advies bij verbouwing

Ga je verbouwen, zoals een nieuwe keuken plaatsen, een kookgroep aanleggen of een laadpaal installeren? Dan verandert er iets aan je elektrische installatie en is het verstandig om meteen de aarding te laten controleren. Een goede voorbereiding voorkomt problemen achteraf en zorgt dat alles veilig en volgens de norm gebeurt.

Een aardpen zelf gaat lang mee en hoeft meestal niet vervangen te worden. Toch is het verstandig om de werking van de aardpen af en toe te controleren, vooral als er aanpassingen zijn gedaan aan de elektrische installatie.

Een meting van de aardingsweerstand kan uitwijzen of de pen nog goed werkt. Zo’n meting wordt uitgevoerd met speciale meetapparatuur. Bij twijfel of bij grote verbouwingen is het aan te raden om dit te laten controleren.

Bel ons voor technisch advies

Klic-melding: wat moet je weten?

Wat is een Klic-melding?

Een Klic-melding is een verplichte aanvraag bij het Kadaster als je in de grond gaat graven. Hiermee krijg je informatie over waar kabels en leidingen liggen. Zo voorkom je schade en gevaarlijke situaties tijdens graafwerkzaamheden, zoals het slaan van een aardpen.

Wanneer is een Klic-melding verplicht?

Een Klic-melding is wettelijk verplicht zodra je dieper dan 30 centimeter gaat graven. Dat geldt dus ook bij het plaatsen van een aardpen. Zonder zo’n melding riskeer je schade aan ondergrondse infrastructuur én een boete.

Hoe werkt een Klic-melding?

Je doet de melding via het online loket van het Kadaster. Binnen één werkdag ontvang je kaarten en informatie over de ligging van kabels en leidingen in het graafgebied. Deze informatie moet je op de werkplek beschikbaar hebben tijdens het werk.

Wie moet de melding doen?

Degene die graaft is verantwoordelijk. Als je een erkende elektricien inhuurt, doet die meestal de melding. Ga je zelf aan de slag, dan moet je zelf zorgen dat de Klic-melding geregeld is voordat je begint.

Veelgestelde vragen over aardpen